MPSC Notes - भूगोल - आफ्रिका खंड

भूगोल - आफ्रिका खंड

MPSC Notes Geography /  भूगोल - आफ्रिका खंड

जगाचाभूगोल

आफ्रिकाखंड

 जगातीलप्राचीनसंस्कृतीपकीइजिप्शियनसंस्कृतीचाविकासयाखंडातझाला. 
  प्राकृतिकरचना- याखंडाच्यावायव्येसअ‍ॅटलासपर्वतआहे. 
                - अ‍ॅटलासपर्वतवइथियोपियाचेपठारयांच्यादरम्यानसहारावाळवंटपसरलेलेआहे. 
                -  याखंडाच्यामध्यभागीकांगोनदीचेविशालखोरेआहे. 
                -   याखंडाच्यापूर्वभागातदक्षिणोत्तरपसरलेलीसुमारे५०००कि.मी.चीखचदरीआहे. ही       

      खचदरीझांबियामलावी, टांझानिया, केनियावइथिओपियापासूनतांबडय़ासमुद्रामाग्रेइस्रायलवजॉर्डन 

       समुद्रापर्यंतपसरलेलेआहेत. 
                -  याखचदरीतटांगानिका, मालावीहीसरोवरेनिर्माणझालेलीआहे. 
            -  खचदरीच्याभागातपूर्वेसकिलिमांजारोवकेनियाहेज्वालामुखीचेपर्वतआहेत. 
                    किलिमांजारोयाशिखरांचीउंची५,८९५मीटरअसूनयालाक्युबोअसेदेखीलम्हणतात.   

                    आफ्रिकेतीलसर्वातउंचशिखरहेचआहे. हेशिखरविषुववृत्तावरअसूनतेनेहमीबर्फाच्छादित  

        असते. यापर्वताच्याउतारावरकॉफीचेउत्पादनघेतलेजाते. 
                -   आफ्रिकाखंडालाखूपलांबसागरकिनारालाभलाआहे. 
                तरीहीतोदंतुरनाही, त्यामुळेयेथेनसíगकबंदरेकमी  आहेत. 

हवामान–

याखंडातूनकर्कवृत्त, मकरवृत्तहीयेतअसल्यानेयाचाबराचसाभागउष्णकटिबंधातयेतो.याखंडातीलसर्वसाधारणहवामानउष्णआहे.याखंडाचामोठाविस्तारअणिभौगोलिकरचनेतीलविविधतायामुळेतापमानवपर्जन्यमानयातविविधतादिसते.याखंडाच्यापश्चिमकिनाऱ्याजवळकॅनरीवबेंग्युलायाशीतप्रवाहांमुळेसहारावनामेबियाकिनारीभागातहवामानसौम्यराहते.
 नाईलनदी -

नाईलहीजगातीलसर्वातलांबनदीव्हिक्टोरियासरोवरातूनउगमपावतेवउत्तरेकडेवाहते.शेवटीहीनदीभूमध्यसरोवरालामिळते.
नाईलनदीसदोनउपनद्याआहेत .

                1) नीलनाईल,

                2)  श्वोतनाईल

   नीलनाईलवश्व्ोतनाईलयासुदानमधीलखारटुमयाठिकाणीएकमेकांसमिळतात.अस्वानडॅमहानाईलनदीवरबांधलेलाआहे. 
 आफ्रिकाखंडाच्यामध्यभागीझैरनदीचेखोरेआहे.हीनदीबारमाहीआहे. हीनदीविषुववृत्तालादोनवेळाछेदूनजाते.यानदीवरइंगाधरणबांधलेआहे. 
 दक्षिणेकडेझांबेझीनदीआहे.जगप्रसिद्धव्हिक्टोरियाधबधबाझांबेझीनदीवरआहे.हीनदीझांबियावझिम्बॉम्वेयादोनदेशांचीनेसíगकसीमारेषातयारकरते.
झांबेझीनदीवरकरीबाहेधरणबांधलेलेआहे. झांबेझीनदीच्यादक्षिणेलािलपोपोनदीआहे. आफ्रिकेतीलवाळवंटे–

                १)सहारावाळवंट

                २)लिबियावाळवंट

                ३)नामेबियाचेवाळवंट

                ४)कलहारावाळवंट

आफ्रिकेतीलमहत्त्वाचेदेश:
१)मोरोक्को(राजधानीरबात) :

                मोरोक्कोतीलमर्राकेशहेऐतिहासिकशहरअसूनयासलालशहरअसेदेखीलम्हणतात,कारणघरबांधणीसाठीलालदगडवतांबडय़ामातीचावापरकरण्यातआलाआहे. २)इजिप्त(राजधनीकैरो) :

               कैरोयाशहराजवळीलगीझायेथीलपिरॉमिडजगप्रसिद्धआहे.आफ्रिकाखंडाच्याईशान्यभागातदाटलोकसंख्याअसलेलाहादेशआहे.यालाचमित्रअसेदेखीलम्हणतात.हादेशउष्णकटिबंधातीलहवामानाच्याप्रदेशातयेतो. येथेउन्हाळातीव्रतरहिवाळसौम्यअसतो.उन्हाळ्याच्याकाळातनाईलनदीच्याप्रदेशातखमसिनहेउष्णवकोरडेवारेवाहतात.तेवारेमोठय़ाप्रमाणातधूळववाळूवाहूनआणतात. ३)अलेक्झांड्रिया:

                हेइजिप्तमधीलमहत्त्वाचेशहरअसूनतेनसíगकबंदरआहे. ४)पोर्टसद:

हेएकउत्तमबंदरआहे. तसेचव्यापारीदृष्टीनेतेमहत्त्वाचेमानलेजाते.सुएझकालवामार्गानेयाबंदरातूनवाहतूकचालते.

दक्षिणआफ्रिका: हादेशआफ्रिकाखंडाच्यादक्षिणभागासअसूनसोने, हिरेयाखनिजांसाठीतसेचप्राणीसंपत्तीसाठीहाप्रसिद्धआहे.
-  हादेशसमशीतोष्णकटिबंधातआल्यानेयेथीलहवामानसौम्यवआल्हाददायकआहे.
-  बेंग्युलाहाशीतप्रवाहयांच्यापश्चिमकिनाऱ्यावरूनजातो. 
- पर्वतीयप्रदेशातरूंदपर्णीयपानझडीवनेअसूनयेथीलव्हेल्डपठारगवताळकुरणांसाठीप्रसिद्धआहे.
-  यागवताळप्रदेशामुळेयेथेगेंडे, हत्ती, सिंहयांसारख्याप्राण्यांचीसंख्याविपुलआहे. 
- येथीलकिंबल्रेहेशहरहिऱ्यांसाठीप्रसिद्धआहे.याशहरातहिऱ्यांच्याखाणीसाठीखोदलेलीविहीरहीभूतलावरीलमाणसानेखोदलेलीसर्वातखोलविहीरसमजलीजाते. 
- दक्षिणआफ्रिकेतनिग्रोवंशाच्यालोकांमध्येहौसा, झुलू, स्वाझी, सोथो, आदीप्रमुखजातीअहेत. 
-   किनाऱ्याजवळीललोकसंख्यादाटअसूनपठारीभागातववाळवंटीभागातलोकसंख्याकमीआहे. 
-   यादेशातीलप्रिटोरिया, जोहोन्सबर्ग, केपटाऊन, दरबानहीप्रमुखशहरेआहेत. महत्त्वाचेमुद्दे-
१)कलहारीवाळवंटहेऑरेंजनदीवझांबेझीनदीयांच्यादरम्यानआहे. २)कलहारीवाळवंटातूनभूमध्यसागराकडेवाहणाऱ्याउष्णस्थानिकवाऱ्यांनासिरॅकोअसेम्हणतात. ३)आफ्रिकेतीलसर्वातउंचशिखरकिलीिमजीरोआहे. ४)सुएझकालवाहा१७२किमी. असूनभूमध्यसागरालागल्फऑफसुएझवतांबडासमुद्र

  यामाग्रेजोडतो. ५)कांगोनदीच्याखोऱ्यातपिग्मीहीजनजातीराहते. ६)झांबियाआणिझिम्बाब्वेयादेशांचीनसíगकसीमाझांबेझीहीनदीबनवते. ७)झांबेझीयानदीवरप्रसिद्धकोबोराबासा(Cobora Bassa) हेधरणआहे. ८)व्हिक्टोरियासरोवरहेआफ्रिकेतीलसर्वातमोठेसरोवरअसूनतेयुगांडा, केनियाआणि

  टांझानियाया  दरम्यानपसरलेलेआहे. श्व्ोतनाईलनदीयेथूनउगमपावते. हे

     सरोवरखचदरीतयेतनाही.यासरोवरातूनविषुववृत्तजाते. ९)व्हिक्टोरियासरोवरहेजगातीलक्रमांकतीनचेसरोवरआहे.

                १) कॅस्पियनसमुद्र 
            २) लेकसुपेरीयर(उत्तरअमेरिका) 
            ३) व्हिक्टोरियासरोवर १०)जिब्राल्टरचीसामुद्रधुनीहीभूमध्यसागरतेअटलांटिक 
     समुद्रयांनाजोडते, तरयुरोपवआफ्रिकायांनावेगळीकरते. ११)तांबडासमुद्रहाआफ्रिकावआशियाखंडासवेगळाकरतो. १२)तांबडासमुद्रालालागूनअसलेलेआफ्रिकेचेदेश 
    इजिप्त, सुदान, इरीट्रीया(Eritrea) जीबौती(Djibouti)१३)सोमालिया(Somalia), जीबौती(Djibouti), इर्रिटीया(Eritrea) आणिइथोपिया

    (Ethopia) यांनाआफ्रिकेचेिशगम्हणतात. १४)सहारावाळवंटातीलखडकाळदगडीवाळवंटीभागासहमादाअसेम्हणतात.

     तरलिबियामधल्यादगडीखडकाळवाळवंटाससेरीरम्हणतात. १५)आफ्रिकाखंडातीललोकसंख्येच्यादृष्टीनेजास्तलोकसंख्याअसलेल्यादेशांचाउतरताक्रम- 
    १) नायजेरिया 
    २) इजिप्त 
    ३) इथोपिया 
    ४) झेर १६)सोनेहिऱ्यांचीभूमीम्हणूनदक्षिणआफ्रिकेलाओळखलेजाते. १७)सिरॅकावाऱ्यांनालिबियातगिब्लीयानावानेओळखलेजाते. १८)टांगानिकाहेसरोवरटांझानिया, झैरआणिझांबियादेशांदरम्यानआहे.   

Compiled by My Preparation of Maharashtra Public Service Commission (MPSC) Examination for the blog http://maharashtrapublicserviceexams.blogspot.com